Migratie, Samenleven

Op de vlucht naar onze crisis

De massale instroom van vluchtelingen in Europa leidt tot een crisis die landen en volkeren eens in de paar decennia altijd wel treft. De vluchtelingencrisis toont hoe kwetsbaar samenlevingen en culturen zijn in een wereld die nooit zo blijft als ie was. Vluchtelingen weg wensen is dan ook net zo zinvol als een ongeluk niet willen zien aankomen. We kunnen ons beter bezighouden met wat erna komt. We kunnen ervoor kiezen om de brokstukken van deze crisis te gebruiken als wapens waarmee we mekaar te lijf gaan of als stenen waarmee we bouwen.

De protesten tegen asielzoekerscentra her en der in het land zijn wel te begrijpen. Net als de steeds sterker wordende roep in het oosten van Duitsland om vluchtelingen desnoods maar met geweld aan de andere kant van de grens te houden. In de Verenigde Staten gaat de Republikein Trump zelfs zover om het land te willen afsluiten met een muur om Mexico. Eindelijk tastbare oplossingen voor wat steeds als onvatbare problemen werden gezien en waarvoor de rekening altijd bij hen terechtkwam die zich toch al niet gehoord voelden.

Dralend Europa

Burgers willen nu dan ook geen dralend Europa, maar actie van nationale overheden die de vluchtelingencrisis beheersen met quota en grensbewaking. Dat daarbij het in het Verdrag van Schengen vastgelegde vrije reizen in het gedrang komt, is voor velen niet meer dan ruis. Dat vrije reizen wordt immers steeds in één adem genoemd met handel drijven, waarmee het ‘Europa’ verengt tot iets economisch, terwijl de problemen die oplossing behoeven juist over culturele eigenheid gaan.

De vluchtelingencrisis zal dan ook niet bezworen gaan worden op de eurotop met Turkije van volgende week maandag. De Turken zullen veel beloven, maar minder doen. En de lidstaten hebben geen reden om hun verzet tegen de door Duitsland opgedrongen Europese weg te staken. Wat dat betreft valt meer te verwachten van verkiezingen op 13 maart in drie Duitse deelstaten, waar de opmars van de protestpartij Alternative für Deutschland Bondskanselier Merkel mogelijk tot het wijzigen van de koers dwingt.

Hogedrukpan

Het recente falen van de Europese Unie is sowieso niet meer dan een praktisch probleem van voorbijgaande aard. Of dat de lidstaten daardoor nu wel of niet tot de conclusie komen dat het beter is bevoegdheden terug te halen, dat draagt verder niet bij aan een oplossing voor die structureel onstabiele wereld aan de buitengrenzen. Bovendien blijft datzelfde Europa een trekpleister voor al die mensen die in armoede en geweld geboren worden. Met of zonder Europese Unie.

Wij zullen dan ook geconfronteerd blijven worden met jonge, sterk groeiende samenlevingen in het Midden-Oosten en Afrika, die in een met religieus fanatisme opgestookte hogedrukpan leven. Die jongeren treffen daarbij op een vergrijzend, in zichzelf gekeerd en zijn cultuur relativerend Europa, dat na jaren van wrijving de multiculturele samenleving ten grave heeft gedragen. De Nederlander die zich van dat samenlevingsmodel toen al slachtoffer voelde, grijpt nu alles aan om het buitenland definitief op afstand te houden.

Muur

We kunnen daaraan gehoor geven door zelf ook een – al dan niet denkbeeldige – muur om het buitenland te bouwen en onszelf aan te sporen om minstens net zo fanatiek te zijn. En aangezien die samenlevingen buiten de muur sneller groeien dan er binnen, zouden we op termijn ook zelf voor meer nageslacht moeten zorgen, al was het maar om de verliezen op te vangen die bij het verdedigen van het fort of mogelijke terroristische represailles geleden worden. Zo’n muur zou wel decennia aan saamhorigheid kunnen bewerkstelligen.

We zouden ook verder kunnen gaan met een doorontwikkelde versie van de wereld zoals die nu is. Met grenscontroles en vluchtelingenquota die we over de jaren verruimen en beperken om enerzijds de druk op de ketel buiten Europa enigszins te kunnen reguleren en anderzijds om voor integratie te kunnen zorgen waarvan wij vinden dat die ons goed past. Daaraan zijn dan wel onlosmakelijk militaire, economische en sociale investeringen verbonden die bijdragen aan het stabiliseren van gebieden elders en de integratie van andersdenkenden.

Gaan we voor de muur, dan moeten we niet vergeten dat zij die daar nu voor pleiten straks ook om offers komen vragen. En kiezen we voor de wereld, dan moeten we Europa repareren en nadenken over hoe we daarin eigen willen blijven. Het ontbreekt ons echter in deze polariserende wereld aan verbindend leiderschap, dat in staat is een samenleving te zien als meer dan een verzameling van of volledig zelfredzame of compleet reddeloze burgers alleen. De vluchtelingencrisis kunnen we pas oplossen als we voor onszelf bepaald hebben hoe we als samenleving met elkaar verder willen.