Populisme, Verenigde Staten
Tussenpaus Trump
De wonderen zijn dus inderdaad de wereld nog niet uit. De Republikein Donald Trump wordt als ultieme tegenpool van de zittende president Barack Obama voorman van de Verenigde Staten. De één een beschaafd en cerebraal leider, de ander een bralaap die zijn incompetentie en inconsistentie schaamteloos tentoonstelt. In ieder ander verkiezingsjaar zou zo’n kandidaat niet eens door de voorselectie gekomen zijn, 2016 is echter het jaar van de stille revolutie. Het jaar waarin blanke mannen van het platteland zeggen: tot hier en niet verder.
Lichtgewicht
Het laat zich nog raden hoe groot de impact van Trump op het wereldgebeuren daadwerkelijk zal gaan zijn. Vast staat wel dat business as usual niet meer zo gewoon zal zijn. Globalisering gaat op de rem of in de achteruit, samenwerking en verdraagzaamheid worden ondergeschikt aan eigen belang en identiteit. Aan de andere kant is Trump maar een lichtgewicht, iemand zo onhandig dat hij zichzelf met diens boude uitspraken en grote beloftes net zo goed onschadelijk maakt als de werkelijkheid ‘m een keer inhaalt.
Wat wel in Trumps voordeel werkt, is dat de Amerikaanse Eerste en Tweede kamer in Republikeinse handen zullen blijven, waardoor beleidsvoorstellen gemakkelijker tot uitvoer moeten kunnen komen. Maar de partij loopt niet over van liefde voor de miljardair en het is nog maar de vraag of politici en beleidsmakers van statuur zich met een potentiële brokkenpiloot willen afficheren. Temeer omdat de Amerikaanse bevolking steeds minder blank en ruraal wordt en de Republikeinen alvast vooruit zullen kijken naar de verkiezingen van 2018 en 2020.
Wraak
Met de verkiezing van Trump is de geest in ieder geval wel uit de fles. Wat ooit begon als een druppel, is verworden tot een golf en zou zomaar kunnen uitgroeien tot een tsunami. Want in Europa staan eveneens populisten klaar om landen ‘groot te maken’ en de ‘controle terug te nemen’. En ook hier worden instituties als het parlement, rechtspraak of media in meer en mindere mate gezien als vooringenomen en corrupt. Daarmee lijken de uitslagen van toekomstige referenda of winner-takes-all-verkiezingen al bijna vast te staan.
Dat absolutisme van helemaal vóór of faliekant tegen vormt dan ook het grootste gevaar van onze tijd. Onze wereld is al zolang aan het polariseren, dat ze in patstellingen tot stilstand is gekomen, met als gevolg dat de frustratie bij de zich verloren wanende kiezers alleen maar groter is geworden. Nu dat die meerderheden beginnen te vormen bestaat de kans dat we uit wraak naar de andere kant doorslaan. Zo zijn het bijvoorbeeld de 52% voorstemmers die nu in het Verenigd Koninkrijk voor een 100% Brexit willen gaan.
Vacuüm
Voor landen in Europa komt het gevaar van dit ongeremde populisme nog uit een andere hoek. Nu dat de Amerikanen zich terugtrekken in hun eigen binnenlandse sores, zullen de Russen, Chinezen en anderen zich gesterkt voelen in hun idee er als (regionale) grootmacht toe te doen. Die zullen dan niet alleen het door de Amerikanen gelaten gat elders vullen, maar zich ook meer gaan manifesteren aan onze grenzen. En wij kunnen onze conflicten niet langer aan de Amerikanen uitbesteden en zullen dus zelf in het verweer moeten komen.
Maar goed, de Trumps van deze wereld zijn dan wel gearriveerd, maar daarmee wordt niet zomaar alles anders. Besturen is nog heel iets anders dan protesteren en ook de gevestigde partijen weten nu dat het roer om moet. Dit populisme leunt bovendien nogal sterk op de blanken van het platteland, een groep die steeds kleiner wordt. Trump lijkt dan ook eerder een intermezzo te zijn in een verder globaliserende wereld. Tenzij ook de blanken in de steden aan de west- en oostkust bij de status quo afhaken. Dan zal de revolutie pas echt op gang komen.