Verkiezingen

Politiek van loze beloftes

Gewoon doorgaan. Dat lijkt het motto voor de komende Tweede Kamerverkiezingen, waarvoor afgelopen week officieus het startschot is gegeven. Verkiezingen in Nederland zijn een ritueel met veel drama. Ze worden groots aangezet en eindigen altijd als een leegloper. Het zit in ons ingebakken dat we mekaar eerst overschreeuwen om vervolgens te verzanden in compromissen en coalitievorming die ons niet veel verder brengen dan we al waren. Vroeger was dat misschien oké, maar in een tijd van polarisatie is dat niet ongevaarlijk.

Beloftes

Premier Rutte zei het afgelopen week bijna letterlijk. Beloftes doen is geen goed idee, zeker als die zo specifiek zijn dat je er op afgerekend kunt worden. Daarom biedt hij nu zijn excuses aan, in de hoop dat hij met zijn biecht zijn tegenstanders de wapens uit handen neemt. Een slimme mediastrategie maakt op die manier van geveinsde oprechtheid een vertoon van bescheidenheid, iets waar Nederlanders nu eenmaal van houden. En blijkbaar doet goed voorbeeld volgen, want ook PvdA-fractievoorzitter Samsom volgde met een spijtbetuiging over diens gebrekkige leiderschap van de fractie.

De zuilen zijn dan niet meer, ons politieke systeem is wel nog steeds zoals dat vroeger was. Coalitievorming hielp toen om uiteenlopende, doch duidelijk te identificeren groepen naast elkaar te laten bestaan. Politiek is nu een individuele aangelegenheid geworden, waarbij zowel politici als kiezers gelegenheidscoalities vormen. In het grote, vormeloze midden van vandaag is niet alleen die ene stem een druppel in de oceaan, na het vormen van een coalitie blijft daar nog veel minder van over. Zo komen van beloftes vanzelf teleurstellingen.

Peilingen

Dat zien we dan ook steeds weer terug in de peilingen. De regeringspartijen staan buiten verkiezingstijd sowieso op verlies en de oppositie valt gratuite over elkaar en het kabinet heen. Het is gemakkelijk roepen dat het anders moet, als daarvoor geen verantwoordelijkheid hoeft te worden gedragen. En onder kiezers heerst zo’n zelfde luiheid, waar de onderbuik en het verstand mekaar niet lastigvallen. Komt de tijd om te stemmen, dan blijkt de bovenkamer vaak toch liever voor zekerheid te gaan dan zichzelf te verliezen in een revolutie.

Nu is dat laatste niet meer helemaal waar. De peilingen bevestigen namelijk steeds opnieuw de trend van de laatste vijftien jaar, waar het centrumlinks van de PvdA is uiteengevallen in het elitaire links van GroenLinks, het economische links van de SP, maar vooral in het culturele rechts waar de PVV kiezers mee probeert te trekken. Die PVV-stemmer zit het meest klem tussen wat de onderbuik vaststelt dat is en wat het verstand ziet dat zou moeten zijn. Voor hen zijn de geënsceneerde excuses van Rutte en Samsom het bewijs dat ze bedonderd worden.

Verliezers

Een samenleving die uiteenvalt in winnaars en verliezers van een politiek systeem komt vanzelf op het punt waar de verliezers zich bijeenpakken om wraak te nemen op de winnaars. Dat proces wordt nog eens versneld door de versplintering van het politieke landschap, waardoor door onmogelijke compromissen zich straks niemand meer vertegenwoordigd voelt. Rutte en Samsom zijn slechts kinderen van onze tijd, die met loze beloftes, vage retoriek en gelikte PR vooral tonen hoe machteloos het Nederlandse leiderschap momenteel is.