Geopolitiek

2014 was het jaar dat de wereld uiteenviel

De belangrijkste nieuwsdag van afgelopen jaar was waarschijnlijk donderdag 17 juli. Toen stortte niet alleen vlucht MH17 van Malaysian Airlines ter aarde, waarbij 298 mensen om het leven kwamen waaronder 196 Nederlanders, maar escaleerde ook het conflict in de Gazastrook door het militaire grondoffensief van Israël. Beide gebeurtenissen zijn tekenend voor de verdere fragmentatie van onze wereld, die in 2014 nog eens versnelde.

Zo is de Arabische Lente buiten Tunesië uitgemond in een veldslag tussen etnische groepen op zoek naar suprematie. In Syrië en Irak verscheen ISIS op het toneel, gefinancierd door soennitische staten en weldoeners, die graag korte metten maken met de door Iran gesteunde sjiitische partijen. Het Midden-Oosten lijkt op weg naar een gewelddadige herindeling, die zich veelal langs religieuze lijnen de komende jaren of decennia zal voltrekken.

In Israël beweegt de publieke opinie zich ondertussen in de richting van verdere annexatie van Palestijnse gebied, wat alleen nog maar meer zal bijdragen aan de destabilisatie van de regio. De verkiezingen voor het Israëlisch parlement begin volgend jaar zouden Nederland dan ook uiteindelijk voor de keuze kunnen stellen om daden – als sancties – bij de woorden te voegen. Zo wordt vanzelf duidelijk hoe belangrijk we die Tweestatenoplossing nu eigenlijk vinden.

Op het Midden-Oosten hebben we niet veel invloed, maar op Rusland evenmin. Vraag dat maar eens aan premier Rutte of voormalig minister van Buitenlandse Zaken Timmermans. Eerst was er het amicale tijdens de Olympische Winterspelen, waar sport en politiek toch vooral gescheiden gehouden moesten worden. Die werden gevolgd door de kater van de annexatie van de Krim. Toen het vliegtuig neerstortte, toen werd pas duidelijk hoe vervreemd we zijn geraakt van de omliggende wereld.

Dit zien we trouwens ook terug bij Geert Wilders en zijn aanhangers, die zich in maart nog lieten verleiden om ‘minder, minder’ te scanderen. Minder Marokkanen. Hoe precies of waarom? Dat maakt niet uit. Minder van het vreemde omdat het nu eenmaal beter is. In het geval van Zwarte Piet, de andere kant van dezelfde medaille die over onze eigenheid en identiteit gaat, geldt ‘meer, meer’. Meer Nederland, meer traditie en weer net als vroeger.

Zoals wij onze samenleving proberen te beschermen tegen verandering, zo lijken de Russen te pogen om hun postcommunistische samenleving in te richten op basis van een beeld van hoe het vroeger was. Net als in Nederland is dat waarschijnlijk een nogal geromantiseerde zienswijze. In Rusland hoort daar een sterke leider bij die van zijn volk de vrijheid krijgt om onafhankelijk beslissingen te nemen.

Zo’n leider voert oorlogen om zijn natie trots te maken. Die gaat niet de geheimen van zijn campagne prijsgeven aan een premier van een landje aan de Noordzee, omdat die denkt in zijn recht te staan als het gaat om de afhandeling van een ramp. In een oorlog zijn er geen civiele rampen. Hoogstens onbedoelde nevenschade. De misvatting hier was dat onze opvattingen echt universeel toepasbaar zijn. Een beetje naïef achteraf gezien.

Waarschijnlijk hebben we te lang weggekeken en geprobeerd om vooral te verdienen aan andere culturen, ongeacht hun bestuursvorm en visie op mensenrechten. We drijven immers ook handel met de Chinezen, terwijl die toch ook hun eigen opvattingen erop nahouden en naar territoriale expansie neigen. Soms dan trekken we wel een grens. Zoals bij ISIS. Maar aangezien dat economisch geen schade oplevert, is dat wel een heel makkelijke keuze.

Misschien dat we ook wel teveel in onze eigen superioriteit zijn gaan geloven. In Europa gaan we er samen met de Duitsers vanuit dat begrotingsregels onvoorwaardelijk moeten worden nagestreefd. Andere landen vragen zich af waarom er niet wat meer clementie is. Bovendien verzuipt een land als Griekenland in zijn onbetaalbare schuld, terwijl de crediteuren destijds zelf de kredietwaardigheid van hun klanten verkeerd hebben ingeschat. Hoe lang willen de Grieken daar nog voor bloeden? Het zaad voor een nieuwe eurocrisis is alvast gezaaid.

Na de val van de Berlijnse muur leek onze liberale ideologie zich ongebreideld over de wereld te kunnen verspreiden. Met opkomende landen als China, dat volgens sommige berekeningen al de grootste economie ter wereld heeft, en een Rusland dat zijn verloren invloedssfeer wil herveroveren lijkt het Westen echter relatief aan invloed te verliezen. Dat terwijl de Verenigde Staten na twee niet-gewonnen oorlogen, hoge schulden en politieke verdeeldheid geen vuist meer weten te maken en Europa steeds worstelt om er als collectief toe te doen.

Doordat meerdere partijen vechten om invloed ontstaat er wereldwijd een machtsvacuüm, wat ervoor zorgt dat crises escaleren en tot fragmentatie leiden. We bevinden ons in een mondiale, politieke transitie, waarbij nog onduidelijk is hoe die de Westerse samenlevingen zal raken. Zijn we straks nog wel zo moreel verheven of moeten we inbinden? De mensheid mag hopen dat dit een globaal klimaatakkoord eind volgend jaar niet in de weg zal staan. Dat zou net zo stom zijn als de gegarandeerde wederzijdse nucleaire destructie tijdens de Koude Oorlog.