Geopolitiek
Met vlucht MH17 verloren in een oorlog
Voor Nederland is de wereld veranderd. In ieder geval voor de Nederlandse regering. Voor de rest van de wereld valt het nog te bezien. Iedere dag sterven er in de diverse conflictgebieden op deze wereld tientallen zo niet honderden. Strijders en burgers. Met vlucht MH17 is Nederland in één keer betrokken geraakt in een conflict. Per ongeluk. Wij zien onszelf als een vreedzaam volk, debatteren eindeloos over schietinstructies die we soldaten meegeven en proberen vrienden met iedereen te blijven. Tot het moment dat het – om het in de woorden van een ooggetuige te zeggen – lichamen regende.
Het moet wreed zijn voor premier Rutte. Vorig jaar werden de plooien nog gladgestreken om het ‘Ruslandjaar’ te kunnen vieren. Tijdens de Olympische Spelen sprak hij nog voor de vorm met Poetin over homorechten en bij het instellen van de sancties afgelopen maanden werden de wederzijdse economische belangen scherp in het oog gehouden. En nu dit. Strijders die met stilzwijgende steun van Rusland raketten afschieten zonder precies te weten wat ze doen. Lichamen van landgenoten die ondanks de hitte maar niet geborgen kunnen worden. We zijn terechtgekomen in een wereld waarover we geen controle hebben. Zie ook de frustratie bij de premier.
In een oorlogsgebied gelden nu eenmaal andere regels. Dat dit vliegtuig is afgeschoten is botte pech. Het had ook een toestel van Lufthansa of Alitalia kunnen zijn. De opstandelingen zelf hadden het waarschijnlijk liever ook niet gezien. Zij zullen er namelijk niets bij winnen en waarschijnlijk alleen maar verliezen. Hetzelfde geldt voor Rusland, dat nu nog meer onder druk komt te staan. Vanuit hun oogpunt bekeken is het wel te begrijpen dat ze tijd rekken en zelf tussen de brokstukken speuren. Wat hebben zij nu aan internationale experts die komen vaststellen dat er inderdaad een raket op het vliegtuig is afgeschoten? Bovendien, in hun wereld is er iedere dag dood en verderf. De doden raap je op en begraaf je. We mogen blij zijn als ze de lichamen uiteindelijk naar mortuaria overbrengen.
Net als bij voorgaande ongelukken in conflictgebieden, zal de afhandeling ervan niet op onze manier gaan. Daar willen we ons misschien nu niet bij neerleggen, maar eigenlijk gaat het daar ook niet om. Gezien de hoeveelheid indirect bewijs staat toch eigenlijk al vast wat er gebeurd is. Bovendien, als de opstandelingen niet bij het ongeluk betrokken zouden zijn geweest, dan zou hen er alles aangelegen zijn geweest om zoveel mogelijk buitenlandse experts en journalisten toe te laten. Ook zijn de lessen inmiddels geleerd: er vliegt geen verkeer meer over conflictgebieden, ongeacht de hoogte. Dit omdat we naar nu blijkt niet goed kunnen inschatten hoe dat de situatie zich op de grond ontwikkelt.
Waar het wel om gaat, is de bredere geopolitieke context. Het afgeschoten vliegtuig is voor Nederland een ramp, maar internationaal en in de Oekraïne is het een zet in een groter geheel. Daarbij komt nog dat Nederland politiek en militair maar een kleine speler is en dus afhankelijk is van de steun die het krijgt van bondgenoten. De Amerikaanse ambassadeur bij de Verenigde Naties, Samantha Power, maakte het vergelijk met het dodental op ’11 september’: procentueel zijn er net zoveel Nederlanders gestorven nu als er Amerikanen stierven tijdens de aanslagen toen. De Amerikanen vielen destijds Afghanistan binnen. Nederland mag hopen dat de EU, VS en Australië zich voor lange tijd inzetten om de daders uitgeleverd te krijgen. Bij de aanslag op het Pan Am toestel in Lockerbie in 1988 duurde het tien jaar voordat die uitlevering plaatsvond als onderdeel van een politieke deal.
Waar Nederland nog op kan hopen is dat Rusland of de opstandelingen zelf overgaan tot het offeren van een aantal strijders, ten einde de internationale druk te verminderen en zo het initiatief weer naar zich toe te trekken. De vraag is of dat we dan tevreden zijn met de mannen die op het knopje duwden of dat we dan ook hun leiders willen berechten. Bovendien komen we dan in een juridisch web, waar het gaat om jurisdictie en verantwoordelijkheden. Wat voor een misdaad (crimineel, oorlogshandeling, terrorisme) was dit en voor welke rechtbank dient de zaak te komen? In welk land? En de belangrijkste van allemaal: wat is er voor nodig om Rusland ertoe te bewegen om volledige medewerking te verlenen, wetende dat het juist de opstandelingen in bescherming neemt?
Het is bewonderenswaardig dat premier Rutte zegt zich er persoonlijk voor te willen inzetten om de daders berecht te krijgen. Vanuit Berlijn komt ondertussen een genuanceerder geluid, waar bondskanselier Merkel laat weten dat er nu echt een diplomatieke oplossing moet komen. Ook vanuit de Verenigde Staten komt er geen oorlogstaal. Het lijkt er op dat de duimschroeven nog wat verder zullen worden aangedraaid. In het beste geval helpt dit incident om de publieke opinie in Rusland dan wel om president Poetin zelf in een andere richting te sturen. Voor Nederland rest alleen de pijn. En onmacht. Dit is dus wat mensen, die we normaal alleen huilend op TV zien, in oorlogen ver weg meemaken.