Samenleven

Zinloos geweld hoort erbij

Hulpverleners die onder politiebescherming werken. Kinderen die een conducteur in elkaar slaan. Ouders die mekaar op een voetbalveld te lijf gaan. We noemen het ook wel zinloos geweld of de verhuftering van de samenleving. Als we het echt zo erg vinden, dan zouden we er iets aan moeten doen. Meer dan alleen een stille tocht. We zijn een samenleving van opgefokte jongeren en agressieve volwassenen die allen denken dat ze in hun recht staan.

Je kunt het dan wel zinloos geweld noemen, maar dat is het natuurlijk niet. Het dient ter ontlading, ter provocatie, ter vergelding… om ons beter te voelen, om gelijk te krijgen of om zich te laten gelden in een groep. Het geweld is willekeurig in de zin dat het vaak zonder voorgeschiedenis plaatsvindt. Het is een manier van leven geworden. Zonder groepsmores is het ieder voor zich, waarbij de wet uiteindelijk het enige referentiekader is of, in sommige gevallen, zou moeten zijn.

Vroeger was er de geestelijke die er steeds weer aan herinnerde om de andere wang te keren. Troost om vergelding te blussen. Nu betalen we psychologen, advocaten, maatschappelijk werkers om ons te helpen overeind te blijven. Daarbij, als iedereen agressief overkomt, zouden we dan niet beter zelf ook preventief agressief worden? Onze kinderen groeien op in een omgeving waar alles mag zolang je er volgens de wet maar mee weg kunt komen.

Het gevolg is een ‘huftersamenleving’, waar voortdurend ondergrondse brandjes woeden, die zo af en toe aan het oppervlak komen. We moeten er misschien even aan wennen, maar deze kleinschalige geweldsuitbarstingen passen in een geïndividualiseerde samenleving. Die veronderstelt namelijk dat de mens zijn rede heeft om zijn verantwoordelijkheden jegens anderen op een juiste manier te beoordelen. De aanname is dat iedereen hiertoe in alle omstandigheden en in gelijke mate in staat is. We vergeten dan de wisselwerking die van kwaad erger maakt en het scala aan invullingen van wat juist zou kunnen zijn.

De oplossing? Minder vertrouwen op de zelfredzaamheid van mensen. De morele leemte die de ontkerkelijking achter heeft gelaten vraagt om opgevuld te worden. Alleen deze keer waarschijnlijk zonder inmenging van God.

We zouden kunnen beginnen met ons mensbeeld. Zie een volwassene eens als een ouder. Ouders willen dat een kind in een omgeving opgroeit die veilig is, die handvaten biedt en dat er in de toekomst een samenleving is waar het geluk kan vinden. Ouders vergeven kinderen, proberen niet van hen te profiteren en doen er alles aan om ze perspectief te bieden. Als we tot dit gedrag in staat zijn, dan zouden we een medemens ook anders moeten kunnen behandelen.

Ouders en kinderen hebben echter een impliciet contract met elkaar, waarin alle goed en fout is vastgelegd. De rest van de samenleving moet het doen met een expliciet contract dat de rode lijnen aangeeft. De ruimte voor eigen invulling daarbinnen is zo groot dat de mens of zijn eigen referentiekader wordt of de wereld zonder houvast en richting ziet bewegen. Er is daarom behoefte aan meer uniformiteit als het op gedrag aankomt en aan bereidheid iets voor een ander (op) te geven.

Iedere verandering staat of valt uiteindelijk met leiderschap. Welke maatschappelijk organisaties zijn in staat om voor langere tijd deze discussie naar zicht toe te trekken, een mensbeeld uit te werken en bijbehorende normen en waarden te bedenken en in een debat tot een consensus te laten komen? Zouden politieke partijen die rol op zich kunnen nemen? Verwachten we dat het ergens zomaar in ‘maatschappelijke middenveld’ tot stand komt?

Wat wel zeker is, is dat meer of hogere straffen alleen niet gaan helpen om het probleem op te lossen. De misdaden worden namelijk gepleegd in irrationele opwellingen. Daders zijn niet met de consequenties van hun daden bezig. Vandaar ook het berouw en het ongeloof wat ze met hun daden hebben aangericht. Het is allemaal een uit de hand gelopen samenloop van omstandigheden.

De keuze is volgende: staan we toe dat we met zijn allen weer wat meer op elkaar gaan letten of accepteren we de scherpe kantjes van een vrije samenleving en zien het zinloze geweld als een prijs die we voor vrijheid betalen. Er zullen de komende tijd nog meer ‘zinloze’ doden en gewonden vallen. Het zou naïef zijn te denken dat het onsamenhangende incidenten zijn. De rode draad door dit alles is de vrije mens die niet altijd even goed in staat is om te verwerken wat op hem afkomt.