Populisme, Verkiezingen

Stem op Wilders verzoent

Of de PVV van Geert Wilders nu wel of niet de grootste partij van het land wordt doet er eigenlijk niet zoveel meer toe. De verkiezingen van 15 maart moeten we vooral zien als decor bij de inauguratie van een politieke paria tot gevestigde partij. Waar traditionele partijen als de PvdA en het CDA nog bestaan als schuilplek voor zwevende kiezers, daar bouwt de PVV gestaag verder aan een loyaal gevolg. Die scheefgroei in draagvlak en de categorische afwijzing van de PVV als coalitiepartner in een volgend kabinet maken één ding zeker: de volgende vier jaren gaan we de scheuren in de samenleving nog dieper inkerven.

Deplorabel

Hillary Clinton legde de vinger op de zere plek toen ze Trumps electoraat voor deplorabel uitmaakte. Normaal gesproken overbruggen burgers de afstand tussen de politieke elite en henzelf door die te bekritiseren en te ridiculiseren. Alleen zo ontstaat immers een gevoel van controle over de eigen onmacht. Inmiddels is de afstand echter zo groot geworden en de burger zo boos, dat burgerlijke passiviteit is omgeslagen in opstandig populisme. Met als gevolg dat nu met alles en iedereen wordt afgerekend, Clinton incluis.

Waar Clinton de afstand en woede onderschatte, daar voelen Wilders en diens kiezers die juist zelf. Onze samenleving is in betrekkelijk korte tijd sociaal-cultureel op zijn kop gezet. Waren we vroeger behoudend en op de gemeenschap gericht, streven we nu individualiteit na in een participatiemaatschappij met open grenzen. De hoogopgeleide mensen voor wie zo’n wereld gemaakt is, verzamelen zich ondertussen in de grote steden, terwijl de rest daarbuiten zich ziet spartelen en verzuipen in een wereld die hen vreemd en overweldigend overkomt.

Kloof

Het is op de klompen aan te voelen dat wanneer het deel dat de status quo in de samenleving wil slopen groot genoeg is, de hele samenleving aan het wankelen wordt gebracht. Clinton had geen interesse in het afpielen van het ruwe laagje dat van mensen deplorabelen maakt om zo te zien wat eraan scheelde. En in Nederland zien we datzelfde bij Mark Rutte en diens VVD, die maar met de kwast van het positivisme over mensen blijven schilderen en ieder inhoudsloos ‘Pleur-op!’ zien als zinvol leiderschap. Het is het gebrek aan introspectie, het blinde vertrouwen op de ideologische automatische piloot, dat de bozen alleen nog maar kwader maakt en desintegratie dichterbij brengt.

Toegegeven, het is lastig voor partijen als de VVD en PvdA om van iets los te komen waar decennia aan is gebouwd. Bovendien is er niet zomaar ineens een blauwdruk voor een radicaal andere samenleving. Maar in dat ideeënvacuüm raken kiezers wel op drift en ontstaat vraag naar politiek leiderschap dat niet meer voorhanden is. Dat gat wordt dan gevuld door een nieuwe klasse politici, die de kloof goedschiks of kwaadschiks probeert te dichten. Je zou dat populisme kunnen zien als noodzakelijke voorwaarde voor de regeneratie van een samenleving. Er zonder zouden gevestigde partijen namelijk nooit veranderen.

Authenticiteit

Ermee gaat een samenleving wel door een periode van instabiliteit, primair ingegeven door inhoudelijke verschillen, maar ook door een nieuwe manier van met elkaar omgaan. Vroeger waren we gewoon naar politici te luisteren die hun woorden wogen, omdat alleen door de ander niet voor het hoofd te stoten onze eigen belangen behartigd zouden zijn. Maar nu kiezers zich sowieso niet langer vertegenwoordigd voelen door een politieke elite is daarmee ook de noodzaak tot politieke correctheid verdwenen. Sterker nog, die voorzichtige manier van met elkaar omgaan staat alleen nog maar voor het bedonderen van de kiezer.

En zo is het dan ook dat Wilders, en andere nieuwkomers, voortdurend zoeken naar de grenzen van het toelaatbare om er vervolgens over heen te gaan. Niet alleen gaat daar een zo vurig gewenste mate van authenticiteit vanuit, bovendien sluiten die toon en rechtlijnigheid aan bij het leven van alledag. En wat zou het dat een samenleving eigenlijk een complex en abstract wezen is. Populisten hoeven niet per se op korte termijn te leveren om hun krediet niet te verspelen. Dat krediet is namelijk al jaren iedere keer opgehoogd wanneer kiezers werd verteld dat de status quo hun onafwendbaar lot zou zijn.

Chaos

Maar zoals Trump en de zijnen nu ook in de Verenigde Staten beginnen te merken, kan macht niet alleen teren op het verguizen van de gevestigde orde. Uiteindelijk wil de kiezer beleid zien dat ook nog eens tot uitvoer komt. In Nederland is dat voor de PVV al eens lastig gebleken, toen ze met de VVD en het CDA meeregeerde (gedoogde). En aangezien wij geen winner-takes-all-verkiezingen kennen, is het bijna onmogelijk om met een revolutie de zittende politieke klasse van het pluche te stoten. De PVV blijft daarmee gevangen zitten tussen radicale denkwijzen enerzijds en een gebrek aan macht anderzijds.

Toch redt ons meerpartijenstelsel ons niet eindeloos van de complete chaos. Wanneer een deel van de kiezers zich structureel niet gehoord blijft voelen, is dat de nagel aan de doodskist voor de democratie. Die is dan door de zittende klasse onder dwang op te schorten of zal door de patstelling met geweld alsnog in elkaar storten. Wat we van de opkomst van Nazisme in Duitsland geleerd zouden moeten hebben is dat de dictatuur pas de democratie overneemt als de gevestigde orde die al jaren verwaarloosd heeft.

Nationalisme

Nederlanders zijn van oudsher geen overtuigde nationalisten, maar kunnen dat met de tijd wel worden. De PVV en Wilders dwingen de samenleving te kiezen. Verwaarloos hun kiezers en er zal met de tijd een harde variant van het nationalisme salonfähig worden. Maken we ons los van oude denkwijzen, dan houden we met een zachte variant van dat nationalisme zelf de touwtjes in handen en zal de PVV uit lijfsbehoud de toon moeten matigen. Dat betekent vermoedelijk ook het einde van een leider die uit diepe overtuiging op ramkoers ligt met de moderne tijd.

Wilders zal Nederland linksom of rechtsom zo wel een ander tijdperk hebben ingeloodst. Zonder hem zou het bij deze verkiezingen vooral zijn gegaan over een evolutie van de verlopen status quo. En in plaats van nu het harde nationalisme van nog meer zuurstof te voorzien met een coalitie zo breed dat niemand zich er meer in herkent, zouden we beter Wilders zijn werk laten doen. Het is blijkbaar aan hem ons te dwingen los te komen van vastgeroeste patronen. Een stem op Wilders is geen stem voor diens revolutie van het harde nationalisme, maar een aanzet tot beschaafd nationalisme dat de samenleving weer bijeen brengt.